ثواب (فقه)پاداش بر نیکی را ثواب ميگويند و از آن در بابهايي نظير طهارت، صلات، خمس، صوم،جهاد، امر به معروف و نهی از منکر و ارث سخن رفته است. فهرست مندرجات۲ - پاداش گیرنده ۳ - عمل مورد پاداش ۴ - شرایط ثواب ۵ - عبادت به قصد امتثال یا ثواب ۶ - مراتب ثواب ۷ - اهدای ثواب ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - پاداش دهندهخداي متعال در راستاي مصلحت بندگان، تکاليفي الزامي و غير الزامي بر عهده آنان نهاده است. بندگان با عمل به اين تکاليف هيچ گونه حقّي بر خدا پيدا نميکنند؛ ليکن خداي مهربان چنين بندگاني را مشمول فضل و کرم خويش قرار داده و براي اعمال نيک آنان پاداش مقرّر کرده است. [۱]
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، ص۳۰.
[۲]
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، ص۲۸۴.
۲ - پاداش گيرندههرکسي که توفيق انجام دادن عمل نيک و محبوب خداوند متعال را پيدا کند مستحق پاداش است؛ [۳]
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، ج۳، ص۱۲۷.
[۴]
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، ج۸، ص۱۰۷.
ليکن پاداش اخروي تنها به مؤمنان اختصاص دارد. [۵]
مفید، محمد بن محمد، المقنعة، ص۷۰۱.
[۶]
طوسی، محمد بن حسن، النهایة، ص۶۶۶.
۳ - عمل مورد پاداشهر عمل صالح و محبوب و مطلوب خداوند از عبادات و طاعات، خواه واجب باشد يا مستحب؛ از افعال جوارحي باشد، همچون نماز يا از افعال قلبي، همچون اعتقادات صحیح و محبوب خداوند. نیت کار خير، هرچند نيّت کننده توفيق به جا آوردن آن را نيابد پاداش دارد؛ [۷]
حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱، ص۴۹.
بلکه اعمال مباحی که به قصد قربت انجام ميگيرد ـ مانند خوردن براي توانمندي بر عبادت، خوابیدن جهت رفع خستگي و کسب نشاط براي طاعت ـ نيز داراي ثواب است. [۸]
مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، ص۲۷۶.
۴ - شرايط ثوابقصد قربت و ایمان دو شرط پاداش است و بدون آن دو، پاداشي به صاحب عمل تعلّق نميگيرد. [۹]
حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱، ص۴۶.
۵ - عبادت به قصد امتثال يا ثواببنده اگر به قصد ثواب عبادتي انجام دهد از دو صورت بيرون نيست؛ زيرا تحصيل ثواب يا داعي بر عبادت است؛ يعني عبادت به قصد اطاعت و امتثال انجام ميگيرد و داعي و باعث آن تحصيل ثواب است و يا عبادت به قصد ثواب بردن بهجا آورده ميشود نه به قصد امتثال.عبادت در صورت اوّل،صحيح و داراي ثواب است؛ ليکن در صورت دوم، بطلان عمل و عدم ترتّب ثواب بر آن به مشهور نسبت داده شده است. [۱۰]
نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲، ص۸۷.
۶ - مراتب ثوابافزايش يا کاهش ثواب معلول عواملي چند است، از جمله: نيّت که ميزان خلوص آن در افزايش يا کاهش ثواب دخيل است؛ [۱۱]
حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱، ص۶۲.
دشواري عمل. عمل دشوارتر داراي ثواب برتر است [۱۲]
دیلمی، حمزة بن عبدالعزیز، المراسم العلویة، ج۱، ص۲۶۳.
زمان، مانند عبادت در ماه رمضان، بويژه شب قدر، [۱۳]
حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، ج۱۵، ص۳۰۳.
شب عید فطر و قربان [۱۴]
حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۷، ص۴۷۸.
و هنگام سحر [۱۵]
الجامع للشرائع، ص۶۳۵.
[۱۶]
حلی، ابن فهد، عدة الداعی، ص۱۹۳.
که موجب افزايش پاداش ميگردد و مکان، همچون مسجد، [۱۷]
حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۵، ص۲۳۹.
[۱۸]
حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۵، ص۲۵۱.
بويژه مسجد الحرام و مشاهد مشرفه [۱۹]
طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۲، ص۴۰۱.
[۲۰]
حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۵، ص۲۶۲.
که عبادت در آنها ثواب بيشتري دارد.۷ - اهدای ثوابانجام دادن عبادت و اهداي ثواب آن به مؤمنان، بويژه معصومان عليهم السّلام و عالمان ربّاني مستحب است و ثواب عمل اهدايي به ايشان خواهد رسيد [۲۱]
حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة، ج۳، ص۴۵۳.
[۲۲]
جبعی، علی بن احمد، الدروس الشرعیة، ج۲، ص۱۷.
[۲۳]
کاشف الغطاء، جعفر، کشف الغطاء، ج۳، ص۴۶۴.
۸ - پانویس
۹ - منبعفرهنگ فقه فارسی مطابق با مذهب اهل بیت علیه السلام ج۲، ص۶۹۴-۶۹۵. |